Pochodził z Florencji, ówczesnej mekki sztuki, natomiast wykształcenie zdobywał w Rzymie, w jezuickim Collegio Romano. We Francji, gdzie na dworze króla Henryka IV dzierżył stanowisko nuncjusza papieskiego, zrodziło się jego zainteresowanie kulturą francuską, ale też profrancuskie sympatie, którym pozostał wierny przez całe życie.

Jako kardynał Maffeo Barberini postanowił zaznaczyć ślad swej obecności w Rzymie – mieście, w którym nie był znany i gdzie jego nazwisko pozostawało zupełnie anonimowe. Uczynił to, zlecając budowę kaplicy rodowej w kościele Sant’Andrea della Valle (1616). Wyposażona w rzeźby znanych twórców, w tym Pietro Berniniego, miała być dowodem znaczenia rodu. Przy jej kreowaniu poznał bliżej syna Pietra – Gian Lorenzo Berniniego, któremu powierzył wykonanie dwóch figur wczesnochrześcijańskich świętych – Sebastiana i Wawrzyńca, współtworząc tym samym nowy kanon dla rzeźb, w swym zamyśle dewocyjnych, ale artystycznie doskonałych. Szło to w parze z ówczesnymi zainteresowaniami kardynała poezją sakralną, a także jego dywagacjami nad siłą oddziaływania sztuki religijnej na widza. Jego upodobania literackie koncentrowały się na poezji antycznej, średniowiecznej i renesansowej. Sam również sięgał po pióro, a pisane przez niego dytyramby łacińskie przyczyniły się do nazwania go „Papa poeta”. Już wtedy biblioteka kardynała Barberiniego liczyła około 4 tysięcy woluminów. Zapewne w świecie sztuki i w kręgach uczonych czuł się on bardzo dobrze, a gdy w roku 1623 został papieżem (dzięki wsparciu Francji), nie kto inny jak Galileusz, w liście wysłanym do Federico Cesiego, kierownika (principe) rzymskiej Accademia dei Lincei, określił jego wybór jako „mirabil congiuntura”. Nie tylko on był zachwycony powołaniem na tron biskupa Rzymu znakomitego humanisty.

Pierwsze lata pontyfikatu Urbana VIII przyniosły lawinowy napływ do Wiecznego Miasta muzyków, literatów i artystów, którzy goszczeni byli na salonach Barberinich i znajdowali posłuch i uwagę członków tego rodu. W pierwszym rzędzie faworytów papieża znalazł się młody, dwudziestoczteroletni wtedy Bernini. Urban VIII przez cały swój pontyfikat wręcz adorował tego genialnego artystę, oddając mu pierwsze miejsce we wszystkich ważnych inicjatywach budowlanych i rzeźbiarskich, niejako anektując go dla własnych potrzeb. Ich wzajemny stosunek naznaczony był obustronnym podziwem i atencją. Berniniemu powierzył też Urban VIII, jeszcze za życia, projekt swego monumentalnego grobowca, który miał stanąć w bazylice św. Piotra (San Pietro in Vaticano). Widzimy tam tronującą postać papieża o przyjaznej twarzy, z potrójną tiarą na głowie, który w geście pozdrowienia władczo obrzuca nas spojrzeniem. Tak zapewne Urban VIII wyobrażał sobie pozycję i splendor, jakimi powinna być otoczona postać papieża – nie sługi Bożego, ale władcy i męża stanu. Równą atencją Urban VIII darzył młodego Pietro da Cortonę. Obaj artyści, podobnie jak sam papież, pochodzili z Toskanii. I to oni, jeden w architekturze i rzeźbie, drugi w malarstwie, nadawali ton artystycznemu wymiarowi jego pontyfikatu, przysparzając jednocześnie chluby rodowi Barberinich. Papież zaś przeszedł do historii jako ich protektor.

Urbanowi VIII przyświecała idea złotego wieku sztuki oraz nauki i pragnął, aby ów złoty wiek kojarzono z epoką Barberinich, którą następne pokolenia mogłyby przyrównywać do czasów papieża Juliusza II – mecenasa Michała Anioła i Rafaela. W tym kontekście wielkim zadaniem i wyzwaniem było dla papieża ukończenie budowy bazyliki św. Piotra. Nie szczędził więc pieniędzy na dodanie jej jak największego blasku, a ten gwarantował oczywiście Gian Lorenzo Bernini, któremu zawdzięczamy koncepcję i dekorację środkowej i absydialnej części najważniejszej świątyni katolickiego świata. Tam też pszczoły Barberinich informują nas o tym, kto był zleceniodawcą artysty. W 1626 roku nastąpiła konsekracja bazyliki. Tak oto to, co rozpoczął papież Juliusz II na początku XVI wieku, Urban VIII doprowadził do triumfalnego finału.

Zainteresowanie sztuką podzielali też trzej bratankowie papieża, ówcześni nepoci – kardynałowie Francesco Barberini, Antonio Barberini oraz ich brat, prefekt Rzymu, Taddeo, którzy wzorem wuja inwestowali swe niemałe, wypłacane z papieskiego skarbca apanaże w malarstwo i architekturę, literaturę i kolekcje książek. Każdy z nich miał swoich ulubionych i szczególnie cenionych przez siebie artystów, zbiory sztuki i grono entuzjastów dyskutujących nad poezją, historią i sztuką. Urban VIII oraz kardynał Francesco Barberini otaczali też swym patronatem Akademię św. Łukasza (Accademia di San Luca), pragnąc uczynić z niej uczelnię na wzór francuski.

Realia ówczesnej polityki nie pozwalały skupiać się papieżowi jedynie na sztuce. Ciągnący się latami proces Galileusza zakończył się w 1633 roku. Niegdysiejszy zwolennik i protegowany Urbana VIII, któremu ten, jako miłośnik nauki, nie mógł być nieprzychylny, został skazany na areszt domowy – karę, która była najmniejszym złem w czasach, w których za heretyckie poglądy jeszcze niedawno, bo w 1600 roku, Giordano Bruno spłonął na stosie. Generalnie sytuacja polityczna w Europie była wówczas nader skomplikowana, a papieża atakowali nawet jego najbliżsi. Gdy król Szwecji – protestant Gustaw Waza – dotarł na południe Niemiec, siejąc postrach wśród katolików całej Europy, na papieża, zdecydowanie opierającego się wszelkim interwencjom i nieodparcie popierającego Francję, która tychże wspierała, spadła krytyka za sprzyjanie innowiercom. Nastroje w Rzymie były napięte. Ambasador Hiszpanii, kardynał Gaspar de Borja y Velasco, zarzucił papieżowi zdradę religii katolickiej, zaczął nawoływać do zwołania soboru powszechnego, podnosiły się też głosy postulujące detronizację Urbana VIII. W konsekwencji zbuntowani kardynałowie musieli opuścić miasto, ale pozycja Ojca Świętego uległa osłabieniu. Niepewność i strach o losy Państwa Kościelnego zdecydowały o podjęciu przez niego kroków zmierzających do wzmocnienia obronności Rzymu. W tym celu zbudował fort Castelfranco, umocnił zamek św. Anioła, ufortyfikował port w Civitavecchia.

Urban VIII sam podejmował decyzje i był władcą absolutnym aż do roku 1637. Od tej pory z powodu choroby, która trawiła go aż do śmierci, coraz więcej uprawnień zyskiwał jego nepot Francesco Barberini, który decydował o awansach i stanowiskach w Kurii Rzymskiej. Do tego dochodziły różnego typu ekscesy dwóch pozostałych nepotów, przepych dworu Barberinich i ambicje Taddea Barberiniego, które stanowiły źródło niezliczonych plotek. Słysząc o niezadowoleniu z powodu własnego nepotyzmu i rozrzutności członków swego rodu, papież powołał dwie komisje, których zadaniem było rozstrzygnięcie kwestii, czy obdarowywanie swej rodziny dobrami jest grzechem czy też nie. Werdykt był jednoznaczny – papież nie grzeszy, gdyż obowiązkiem każdego chrześcijanina jest wspieranie własnej rodziny.

Oprócz kłopotów ze zdrowiem i krytyki poczynań jego krewnych papieżowi dawały się też we znaki problemy finansowe związane z mecenatem i fundacjami budowlanymi, ale też wojną o księstwo Castro, która była prywatną kampanią Barberinich w celu pozyskania kolejnej domeny. Nie bez przyczyny do Urbana VIII przylgnęła etykietka „Papa Gabella”, czyli papież podatkowy, gdyż dla pokrycia swych wydatków obłożył mieszkańców Państwa Kościelnego 63 podatkami, a i tak skarbiec papieski zadłużony został na gigantyczną kwotę 19 milionów skudów.

Gdy Urban VIII zmarł, w mieście doszło do zamieszek i bójek między dawnymi beneficjentami i sympatykami papieża a jego wrogami, którzy dopiero teraz mogli dać upust swojej nienawiści i niechęci do jego chciwej i zachłannej rodziny. Donoszono też o spontanicznych wybuchach radości wśród rzymian z powodu śmierci papieża, a także o skuwaniu wszędzie w Rzymie widocznych herbów z trzema pszczołami – znaku rozpoznawczego panującej nad miastem prawie dwadzieścia lat rodziny (nie było to wcale łatwe, gdyż ponoć kamiennych herbów było w tym czasie w Rzymie około 10 tysięcy). Po wydaniu przez Urbana VIII ostatniego tchu pokoje papieskie, podobnie jak zwłoki papieża, jego słudzy okradli ze wszystkich cenniejszych przedmiotów. Jak donosił ówczesny kronikarz Giacinto Gigli, nie było nawet gromnicy, którą można by zapalić przy jego zwłokach. Tak zakończył życie jeden z najznakomitszych papieży – humanista, otwarty na świat i naukę myśliciel, ale przede wszystkim mecenas. 

• Najważniejsze budowle i obiekty powstałe za pontyfikatu Urbana VIII:
• Kościół Santa Bibiana
  dekoracje malarska wnętrza kościoła (Pietro da Cortona) oraz rzeźba św. Bibiany zlecona przez papieża Gian Lorenzo Berniniemu (Posąg św. Bibiany)

• Bazylika San Pietro in Vaticano
• Baldachim nad grobem św. Piotra (1626), stworzenie chóru, dekoracja czterech filarów podtrzymujących kopułę, monumentalny grobowiec papieski (po obu jego stronach widnieją personifikacje: po lewej Miłosierdzia, po prawej Sprawiedliwości), pomnik nagrobny Matyldy z Canossy – dzieła Gian Lorenzo Berniniego.
• Palazzo Barberini
• Budowa i wyposażenie siedziby rodu, w tym monumentalny fresk w Salone Grande (Triumf Opatrzności Bożej) – dzieło Pietro da Cortony, fontanna Trytona (Fontana del Tritone) – obecnie na Piazza Barberini, niegdyś w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu, Fontana delle Api (1644) – ongiś wodopój dla koni w pobliżu pałacu Barberinich. 
• Pałac Apostolski
• dekoracja pomieszczeń, w tym kaplicy 

W 1625 roku papież zainicjował budowę letniej rezydencji papieskiej w Castel Gandolfo.